4 bin yıllık tarihi geçmişi bulunan Trabzon’da devam eden kentsel dönüşüm projelerinde geçmiş dönemlerdeki yapı kalıntıları ortaya çıkıyor. Son olarak Ortahisar ilçesindeki Pazarkapı mahallesinde yıkılan Kadınlar Hali Pazarı’nın altında Roma döneminde yapıldığı tespit edilen rıhtım meydana çıktı. M.S. 120’lerde Roma kralı Hadrianus tarafından yaptırıldığı düşünülen iskele 1970’lerde doldurularak toprak altında kaldı. Trabzon ile özdeşleşen, bölgeyi ziyaret eden yerli ve yabancı turistlerin de hafızasına kazınan Kadınlar Hali’nin Tabakhane kentsel dönüşüm projesi kapsamında yıkılmasının ardından tekrar ortaya çıkan rıhtımın turizme kazandırılması isteniyor.

Trabzon Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği Başkanı Doç. Dr. Coşkun Erüz, Trabzon’un geçmişte dünyanın kadim ticaret kentlerinden birisi olduğunu kaydederek, “Ortaçağda Avrupa’nın ticari göz bebeği olan yerlerden birisi. 19. yüzyılda doğunun Paris’i diye adlandırılan bir şehir. Antik çağdan beri yani bizim bilebildiğimiz Yunanlıların girip ilk girip kayıtları yaptırdığından çok çok daha eski kadim bir kent Trabzon. İlin en önemli özelliği de coğrafyanın başkentidir.

Trabzon, Bizans’a Perslerde eyalet başkenti yapmış. Kommenler’de devlet başkenti yapmış , Osmanlı’da eyalat başkenti yapmış önemli bir coğrafya. Aslında kraliyet başkentidir Trabzon. Herhangi bir sıradan şehir değildir. En azından 3-4 bin yılına kadar gidecek bir tarihi ancak ne yazık ki Trabzon kenti ve çevresi arkeoloji kazı inatla yapılmayan bir coğrafya. Şu an Trabzon ve çevresinde bildiğimiz kadarıyla Akçaabat ve Akçakale’nin dışında gerçek anlamda bir arkeolojik kazı hiçbir şekilde yapılmadı ve yapılmıyor” dedi.

“Yeraltında birikmiş bir kalıntı stoku var”
Trabzon’da yeraltında birikmiş bir kalıntı stokunun olduğunu belirten Erüz, “Trabzon’un aslında üstte görünenin kadar altı da dolu olan bir kenti. Trabzon’da yer altı kentleri yok. M.Ö.’sinden itibaren yıkılıp yapılmaya bağlı yeraltında birikmiş bir kalıntı stoku var. Bu kalıntı stoklarını arkeologlar ve sanat tarihçileri mimarlar aracılığı ile şehir plancıları incelemek suretiyle aslında Trabzon şehrinin antik çağdan günümüze nasıl bir değişim gösterdiğini irdelememiz ve anlamamız çok mümkün.

Pazarkapı ve Moloz civarında açığa çıktı. Moloz civarında ve Pazarkapı’da Hadrian dediğimiz M.S. 120’lerde yapılmış olan Roma kralı Hadrianusun yaptırdığı bir liman vardı o limanın bulunduğu mendirekler hala 1970’lere kadar sapasağlam kullanılır durumdayken Moloz iskelesinin olduğu coğrafya, 70’den sonra dolduruldu şu anda şehrin Moloz’un altında bu mendirekler duruyor.

Handianusun limandan öncesinde de aslında Trabzon’un aşağı hisar Ortahisar kısmı yaşam alanı savunma sahası olduğu için bu coğrafyada Hadrian limanının bulunduğu coğrafyada da bir kente denizden giriş çıkış yapılıyordu. Yani ticari bir mevkiiydi. Aynı şekilde Zağnos ve Tabakhane vadileri aslında o dönem ki dolmadan henüz denizin doldurulup kumlaşmadan önceki girilebilir vadiler olması dolayısıyla bu vadilerde de ki Zağnos vadisinin adı aslında iskele boz vadisidir. Yani iskele vadisi anlamına geliyor” şeklinde konuştu.

“Antik Roma’yı tekrar bulduk”
Kadınlar Pazarı kazısı sırasında antik Roma dönemine ait vadi içerisindeki iskele rıhtım ortaya çıktığını dile getiren Erüz, “Bu Roma’da çok kullanılan bir yöntemmiş. Vadi içerisinde giren 10 metreye kadar olan teknelerin getirip yük boşaltabildiği çok muazzam bir rıhtım. Hemen Kadınlar Pazarının bulunduğu yerdeki surun önünde ortaya çıktı. Net olarak antik Roma rıhtımı olduğu gözüküyor. Hemen arkasında bir kapatılmış olan bir kapı var. Küçük kapının hemen yanında da aslında duvar önüne kapatılmış daha büyük kente antik kente giriş kapısı vardı.

Aşağı hisar dediğimiz kısım Moloz ve Pazarkapı’nın olduğu kısım aslında Roma döneminde yapılmadan önceki hali, Hadrian limanıyla birlikte muhtemelen Kadınlar Pazarının olduğu yerden kuzeyi yoktu güney tarafında ise kale vardı. Çünkü altta Roma dönemine ait kayalar çıkmaya başladı. Buda Roma’nın o dönemde varlığı sonra da 1300’de yapılan kalenin yapıldığını söylüyor. Dolayısıyla şu anda biz Kadınlar Pazarının hemen önünde antik Roma’yı tekrar bulduk.

Yani tam milat mıdır bilemeyin ama onu ancak arkeolojik kazı söyler yine inatla kazı yapmıyoruz. İnatla maalesef o alanda da kazı yapamıyoruz. Belediye dahi şu anda orada yapacağı çalışmaya müdahale etmiyor. Diyor ki yapılacak kazıdan sonra biz orayı restore edeceğiz, Roma rıhtımı şeklinde ise Roma rıhtımı şeklinde düzenleyeceğiz diyorlar ancak şu anda orada yine bir kazı yok. Yine acil bir müdahale yok. En sonunda belediye kalenin de çöküp bir şekilde zarar görmemesi için o rıhtımın olduğu yeri mucurla doldurarak zemini en azından sağlam tutmaya çalışmak için bir dolgu yaptı” diye konuştu.

“Trabzon’da Anadolu’ya halim olan tüm milletlerin izi var”
İskele rıhtımının restore edilerek turizm açılabileceğini vurgulayan Erüz, “Trabzon için şu an önümüze yeni bir fırsat çıktı. Antik rıhtımının Roma dönemini temsil edecek şekilde restore edilmesi gerekiyor. Üzerini camla kapatarak, rıhtım üzerine bir antik pitos ve benzeri küpler gibi malzemeleri koyarak o alan düzenlenebilir. Kapıyı da açmak suretiyle Trabzon’da Romayı tekrar getirme şansımız var. Önemli bir değer, önemli bir fırsat turizm için olmazsa olmaz. Trabzon’da Roma vardı, Pers vardı. Trabzon’da Bizans vardı Trabzon’da hemen hemen Anadolu’ya hakim olan tüm milletlerin bir izi var” ifadelerini kullandı.