RİZE YÖRESİNE ÖZGÜ SÖZCÜKLER

RİZE YÖRESİNE ÖZGÜ SÖZCÜKLER (mahalle ve köylere göre sözcük ve söyleyiş farklılıkları vardır) Derleyen: Asım BEŞİKCİ

(mahalle ve köylere göre sözcük ve söyleyiş farklılıkları vardır)

Derleyen: Asım BEŞİKCİ

Aclanmak : Acıkmak

Afkurmak : Havlamak

Afalamak(hapalamak): Kazmak, oymak

Ahpon : Hayvan gübresi

Alaf : Hayvan yiyeceği

Alababola : Gemi mürettebatının dalaşı İtalyanca

Alemidi : Yün çilesinin takılarak açıldığı düzenek

Ander (kaybana) : Uğursuz, sahipsiz, metruk, ölünün arkasından

Kalan

Anteri : Entari

Apsumati : Ateşten uçuşan kül

Apolodavli : Ateşli odun

Aposkal : Yapılması gereken iş kısmı

Atiça (çilimburi) : Ateş böceği

Atiçi : Hıyarın çiçekten daha yeni oluşmuşu

Aykiri almak : Uzaklaşıp yana doğru gitmek

Balli lobya : Soya fasulyesi

Başyukari : Bayır yukarı

Bayişaği : Bayır aşağı, yokuş aşağı

Beyinmek : Büyümek

Biyamiyi : Birileri, bazıları

Bolaki : İnşallah

Bodak : Küçük balık ağı

Bulik : Genç kız (Hemşin yöresinde)

Buldur : Geçen yıl, geçtiğimiz yıl

Caris olmak : Rahatsız olmak

Ciniviz : Uyanık, kurnaz, tüccar kafalı (Ceneviz’den

geliyor, Cenevizliler tüccar ve uyanık bu

bilindiği için Ceneviz anlamında olan ciniviz

sözcüğü kullanılıyor. Bana göre sözcüğün

kökeni böyledir)

Cüre : Küçük atmaca

Cücük : Civciv

Coco : Kumda oynanan çocuk oyunu

Çaça sepet : Fındık çubuğundan yapılan yaprak taşıma

sepeti

Çafladi : Darbe sonucu ağaçtan kopan kıymık

Çafilamak : Tırnaklamak, tırmalamak

Çağana : Yengeç

Çahğo : İskorpit balığı

Çahğra : Dalavere, dolap, dümen (çakradan geliyor)

Çahğudi : İşe yaramaz bez parçası

Çakal yağmuru : Güneşli havada yağan yağmur

Çamı : Saç örgüsü

Çapula : Yemeni ayakkabı

Çaput : Atık bez parçası

Çaşot : Aracı kadın elçi

Çatara : Uygunsuz kişi

Çihğnuz : Yanık kokusu

Çençene : Pencere mandalı

Çiçikomeçi : Çıplak, yalınayak, üstü başı olmamak

Çepçuk(kepçuk) ağız : Kepçe ağız

Çepuk : Küçük sepet

Çeşan : Bele sarılan peştamal

Çiçi : Yaranın sulanması

Çiçili : Solucan, zayıf ince

Çifın : Defnegillerden bodur ağaç ve çiçeği

Çifut : Fesat

Çihğa : Saksağan, zayıf kimse

Çikli : Yuvarlak halka veya ikili parça

Çipa : Çapa, arı iğnesi

Çirmulis etmek : Kıvranıp durmak

Çinya (çimya) : Tavuk dışkısı

Çimyalı göz : Çapaklı göz

Çimidi : Beyin veya dağılmış beyin

Çilimburi (atiça) : Ateş böceği

Çişon : Sarmaşık

Çitari : Horoz, tavuk ibiği

Çiya : Kıvılcım

Çufan(fışkın) : Filiz

Çupi : Küçük çubuk

Çupyas : Sızı, ince ağrı

Çuri ayı : Temmuz ayı (çürük ayı)

Çukundur : Pancar

Çozama : İnek dışkısıyla idrarının karışmış durumu

Dadanmak : Abone olmak gibi bir şeyin peşine sürekli

gitmek

Damla : Saçak altı (damlaya işema marazlanursun)

Dandaniça : Hareketli bir kuş cinsi

Davli : Uzunca dal odun

Değerimi : Yuvarlak. Oval yassı

Değmek : Olgunlaşmak (kerezler daha değmedi)

Denaz : Taklit, alay etme, yansılama

Deremen : Değirmen

Didali : Ufak tefek güzel kadın

Dimari : Ham meyve

Dodofi : Bön, avanak

Doğdi : Keserin dip kısmı, döven kısmı

Dolaylık : Belden aşağı sarılan peştemal

Duman vurmak : Aldırış etmemek, önemsememek

Ebbedi : Asla, kata (ebediden geliyor)

Ebisoy : Başka türlü, öbür biçimde

Elcan : Yabancı elalem

Emrana : Arıların faaliyete geçip oğul vermeye

hazırlandıkları ay, bahar ayları

Eşkin : Filiz

Fambur : Ihlamur ağacı

Farfara : Geveze, boş konuşan

Farfaratis : Çırpınma

Farfatara : Lamba ışığına gelen kelebek

Fartik : Önlük

Fayrap : Harekete geçmek, çalışmaya başlamak

gemici deyimi

Felenk : Kayıkları sudan karaya çekmek için

kullanılan ağaç kızak

Felemedi : Sandığın içindeki küçük çekmece gözü

Feli : Dilim (kabak felisi)

Feretiko : Rize bezi, şile bezi

Ferzenk : Orospu

Fırahti : Kestane ağacının kalın tahtası

Fiçiko : Su kabağı

Fira : Mısır fidesi

Firfilik : Düdük

Fikoki : Böğürtlen, diken çileği (Fuska,

hamduspara, hğendekuka)

Fisoni : Delik

Fitra : Mısır fidesi

Fitruka : Kestane ve ceviz ağaçlarının kendiliğinden

biten fidanları, genç ve dinamik kızlar

için de söylenir(kiz duriyisun fitruka)

Fodulluk etmek : Caka yapmak, böbürlenmek

Foli : Toprakta küçük çukur

Fufudi (fusudi) : Sivilce

Fufuka : Çıtkırıldım

Furnesi : Fırınlanmış mısır unu

Fuşki (fışki) : Hayvan dışkısı

Futa : Bele bağlanan ipek peştamal

Ganguliguçça(kancalıkutça): Tahterevalli

Gerdel : Ağaçtan oyularak yapılan yuvarlak tekne

Gogona : Kağıttan küçük uçurtma

Güman : Ümit

Ğaloti (haloti) : Balgam

Ğanapi : Bir armut cinsi

Ğezel (ğoğol) : Sığırların altına serilen kuru yaprak

(gazel)

Ğalaçi :Dolu (ğalaçi yağayi)

Ğaramsa : Maydanoz

Ğarçi : Sırık

Ğarğaris(kuyis) : Feryat etmek, bağırıp çağırmak

Ğatyaluk(hatyaluk) : Çöplük

Ğılima : Erimiş durumda olan özellikle sabun

Ğıncık : Diş eti

Ğoci : Öcü, umacı

Ğoğolis : Karmakarışık

Ğoli : Bellenen tarladaki iri toprak kesiği

Ğoloz muhabbeti : Aslı alaz muhabbetidir. Eski Türklerin

bir geleneği olan bir ateş etrafında

kadınlı erkekli toplanarak

yapılan sohbetlerdir. Eski adı ğoloz olan

kendirli köyü ile bir ilgisi yoktur. Bu gün

Taraklı ilçesi ve civarında alaz

muhabbeti sözcüğü kullanılmaktadır.

Bana göre alaz sözcüğü Rize’de ğoloza

dönüşmüştür.

Ğomo : Dana burnu böceği

Ğorko : Kaya balığı

Ğoy : Üvey

Ğozğoş : Yer elması

Ğurzula : Felç

Ğutupis etmek : Yolmak

Hacika : Sarı tüylü ufak bir kuş

Hacula : Boynunda ufak bir halka olan kırmızı kuş

Haçan : Madem, öyleyse, ne zaman ki

Halaput etmek : Karıştırmak, darmaduman etmek

Hamduspara : Böğürtlen, fikoki, ağaç çileği

Hamsikoli : Hamsili mısır ekmeği

Hartoma : Çıta, ince çam çıtası

Haşli : Sıcak (haşlanmışın kısaltılmışı)

Hatali : Eski, yırtık pırtık ayakkabı

Hayın : Çok şiddetli

Helepi : Kabak çekirdeği

Hemence : Dağarcık, deri torba

Hendekuka : Böğürtlen, fikoki, (Trabzon’da fuska)

Hepelemek : Karıştırmak, oymak

Hepli : Kara üzüm, kokulu üzüm kabuğu

Herik : Uzun ve dar ağızlı kazma

Hışır olmak : Değerini yitirecek derecede bolluk

Hızan : Cimri

Hindik hindik : Ufak ufak, yavaş yavaş

Hoğora (hohori) : Baykuş

Hğopi (şokali) : Mısırın dış yaprağı

Holokopi : Derin çukur

Hopeçi : Koyunların boynundaki çıngırak, torba

Hosti : Kor

Hoşeti : Kuru mısır yaprağı

Hov : Hırs

Hovini almak : Hırsını almak, hırsını çıkartmak

Hozan : Ot olmayan yer

Huke : Öfke, kızgınlık

Hurtuli (hurtumi) : Gırtlak, ümük, boğaz

Hutuli : Yavrum evladım

Hutupis : Yolmak

İşmar : Göz kırparak işaret

İkamak : Yıkamak

İpranmak : Yıpranmak

Kaçata : Alın

Kafulluk : Dikenlik, bodur çalılık

Kalaç : Sıcak rüzgar

Kalef : Dam, baraka, avlak, öneze

Kaleçi : Sığırın boynundaki boncuk dizisi

Kambi : Taze çay filizi

Kanava : Hendek

Kanayaklı : Zavallı kadın

Kancalikutça : Tahtervalli

Kanci : Dilim

Kapoçi : Çıbanın su toplamış durumu

Karagoncolos(karakulak) : Kışın evlere girdiğine inanılan

hayalet, cin, öcü. Orta Anadolu’da da

vardır

Karamiş : Karayemiş, taflan

Karkalaçi : Derelerin denize taşıdığı odunlar

Karnali : Geniş yayvan sepet

Kartuli : Baca kurumu

Kavara : Yellenmek, bağırsak gazı, osuruk

Kavata : Ağaçtan yapılmış küçük tekne

Kavya : Av bekleme yeri, pusu yeri

Kaybana (ander) : Tereke, ölünün kalan eşyası

Kebre : Gübre

Keç : Petek

Kehkür : Kepçe

Kehle : Bit

Kepçuk(çepçuk) ağız : Kepçe ağız

Keşan : Bele sarılan peştamal

Kevi : Kavi, sağlam

Kevret : Kerevet, yatak

Kindi : İkindi

Kinto : Topal

Koçira : Tutumlu kadın

Kohlidi : Sümüklü böcek

Kolistavra : Kertenkele

Koliva : Suda pişmiş mısır

Koloti : Yuvarlak, disk gibi

Koma : Uçurum, yar

Komakutus : Düşe kalka, paldır küldür

Komri (kunduri) : İskemle

Komsilamak : Şikayet etmek, çekiştirmek,

müzevirlik etmek

Kopali : Tokmak, çamaşır tokmağı

Kopça : Düğme

Kopeli : Piç, gayrimeşru doğan çocuk

mecazi olarak cin gibi

Korbakor : Hotlak

Koris : Yıkanan beyaz çamaşırların tam

beyazlanmama rengi

Korda : Tahtakurusu

Korkızan : Korkak

Korkota : Mısır yarması, kırılmış mısır

Kosi : Kuluçka

Kot : Ölçü birimi, yaklaşık 5 kg

Kotğa : Büyük fincan, kase

Koti : Kara lahananın dip sapı

Kotila : Ense

Koto : Kalın kafalı

Kotori : Kalın iri dışkı

Kotospina : Kadınlar için, düzenli, idareli

derli toplu

Kotoş : İri ve yuvarlak

Kukari : Meyve toplamak için kullanılan

ucu çengelli değnek

Kukuçi : Minyon tipli, küçük güzel

Kukula : Başa giyilen bir başlık

Kukuli : Ucu torbalı meyve toplama

çubuğu, yuvarlak çıkıntı

Kukupapula : Saklanbaç oyunu

Kukuta : Çay tohumu

Kumule : Tepeleme

Kunci : Kuru kendir sapı

Kuncili : Çalıların karışık durumu

Kunduri : Masif ağaç işleme

Kumuşi : Kestanenin dikenli dış kabuğu

Kupanca : Saklambaç oyunu

Kupas : Yüz üstü

Kupsi : Taze fasulyenin uçları

Kupli : Asma kilit, kilit

Kuplika : Hıçkırık

Kureviş : Ufak zayıf

Kurun : Arı kovanı

Kutali : Lahana vurmak için çamdan

yapılmış karıştırıcı, enik, köpek

yavrusu

Kutuçi : İnce uzun (burun için)

Kutuni : Mısırın tanelerinden arınmış

gövdesi

Kutus : Küt, bodur

Kuvari : Olgunlaşmamış ham incir

Kuyiça : Küçük el sepeti (kuyucadan

yani kuyu gibiden gelmiş

olabilir)

Kuyis (ğarğaris) : Feryat etmek, bağırıp çağırmak

Lağus (lavus, lazut) : Mısır

Lahğmi : Sığır yemeği, yal

Langona : Zehirsiz bir yılan, kör yılan

Lapara : Aptal, salak

Lapaza : Geniş, yayvan

Lapaza çiçeği : Kabalak, Tussilago farfara

Leğre : Sini altlığı, rahleden geliyor

Lenger : Büyük derin kazan

Lekur : Uzun

Lenguri : Uzun boylu hantal insan

Lezgi : Derbeder insan

Lihğçir : Tarladaki beyaz uzun ot, kuzu

otu

Likmen : Kandil

Likapa : Çay üzümü, yaban mersini

Likotir : Çimen cinsi

Lingoz : Denizdeki derin çukurlar

Livor : Bir cins ot, mürver, sığırın

altına serilir

Livrik : İnce uzun

Lobiya : Fasulye, Azerbaycan’da da kuru

fasulyeye deniliyor aslı Arapça

Lohdika : Bir yemek çeşidi, lahana ve mısır

ekmeği

Lokoş : Gofret

Lokum : Bir çeşit kurabiye

Malez : İneğe verilen ot, yemek

Mamalika : Bir yemek çeşidi

Mamalak : Beceriksiz

Mamuli : Bir diken meyvesi

Manca : Bir çorba çeşidi

Maran : Kulübe, derme çatma yapı

Maraz : Akıl hastalığı

Maroslamak : Pörsümek

Masti : Maskara

Melan : Yunus balığı

Memetika : Serçeye benzeyen bir kuş

Memetina : Bir çeşit horon

Merek : Samanlık, otluk

Met değnek : Çelik çomak

Metika : Met, çelik çomak çubuğu

Mile : Bilye

Mimilik (bibilik) : Karabatak

Minci : Lor peyniri veya çökelek

Miras oyunu : Aslı cevizle oynanan, bilyeyle de

oynanan oyun

Mizmici : Çok titizlenen

Mokol : Tarlada yakılan büyük ateş

Momoli : Topraktaki böcek, solucan

Muhlama : Bir çeşit yemek

Mulduvan : Yiğit mert

Muncur : Dudak

Murzi : Ur, çıkıntı. Çıban

Muşi : Bacak, baldır

Muşkut : Beceriksiz, alil

Nabedil olmak : Defolmak, yok olmak ( nabedel

sözcüğünden gelmiş olabilir)

Nağmisa : Güzel, gelin (lazca noğamisadan

gelmekte)

Nayla : Kiler, serender

Nunuka : Mıymıntı

Oğura gitmek : İneğin döllenmeye gitmesi, uğura

gitmek

Örkünmek : Ürkmek, kokmak

Ozaçe : Lahana ezmesi

Paçariş : Ayağa dolanmak

Paçi : Genç kız

Pafuli : Patlamamış mısır

Pağsa : Kulübe

Pali : İneğin bağlandığı kızak veya

sandalye bacaklarını birbirine

bağlayan küçük çubuk

Palol : Kundak

Panço : Sazan

Panti : Sığırın bağlandığı ve ot yediği yer

Papila : Horon türü

Parakami : Taştan ocak

Pardi : Çakal, ancak pardus yani pars

sözcüğünden de gelmiş olabilir

Partal (hartali) : Eskimiş eşya, eskimiş ayakkabı

Pasmanika : Patlamış mısır

Patiçi : Tahtadan mezar başlığı

Patos : Kalın küt

Patoma : Ahırdaki tahta döşeme

Peçare (peçari,peçavra) : Çit

Peçi : Cilt, çıplak deri

Pepeçura : Kokulu üzümden yapılan tatlı

Perçem : Püskül, kakül

Pileki : Mısır ekmeği pişirilen tatlı

Pisik : Kedi

Puli : Civciv

Pumburi : At sineği

Purtuli : Eskimiş, yırtık pırtık, lime lime

Portihğala : Ağız, ineği doğum sonrası sütü

Rahğna : Örümcek

Rahğna ketani : Örümcek ağı

Roka : Kabuklu mısır

Rokopi : Mısır fidelerinin seyrekleştirilmesi

Rivriv : Rüzgardan nem kapan, ayakta

duramayan

Salahğana : Başıboş, avare

Sargan : Zargana balığı

Sayı saymak : Ağıt yakmak. Öztürkçede ağıt

Sagu dur. Bu nedenle sayı saymak

sözcüğünün aslı bence sagu

sagu saymaktır

Sayta (zayta) : Kemençe yayı

Sebi : Sabi, çocuk

Sehter : Fındık çubuğundan yapılan ot

sepeti

Sığna : Yara izi

Sığran : Isırgan otu

Sihsara : Bir horon çeşidi

Sipar : İstavrit balığı

Sumari : Ailenin en küçüğü

Sumuç : Parmak boyu ölçü birimi

Suser : Kilit

Sufan : İneğe yedirilen gürgen ağacı

dal ve yapraklar

Şalika (şaloti) : Salya, ağız suyu

Şano : Horon çeşidi

Şarişka : Horon çeşidi

Şepidi : Yaban arısı

Şokali (hpopi : Mısır koçanını saran yapraklar

Tağra : Ucu kıvrık ufak balta

Tami : Bir fidan ocağı

Takonya balığı : Trakonya balığı

Tatuli : Ayının, kedinin eli, pençesi

Tavali : Yemek cinsi, turşu tavalisi

Tavara : Gece gelip uyuyanın üstüne

oturan hayalet

Temeçi : Kaburga kemiği

Tepes kupas : Tepe taklak

Temoni : Bir direğin etrafında mısır otunun

konik biçimde istiflenmesi

Teretelli : Üzüm toplama sepeti

Teşuk : Öreke, yün eğirmeni

Teşurmek : Toplamak, devşirmekten geliyor

Timya : İlaç, kimya ve simyadan geliyor

Torlos : Mahmur

Toli : Çocuk oyunlarında çizilen daire

çukur

Turmuli (turmuta,tırmata) : Ekmek kırıntısı, kırıntı

Üst oyunu : Koşturmaca ebelemece oyunu

Üsti dönmek : Başı dönmek

Varagele : İlkel teleferik

Vartivar : Yayla eğlenceleri

Varya : Büyük balyoz

Yalağuz : Yalnız

Yavelemek : Sayıklamak

Yenluk : Hafif

Yeni yetme : Yeni ergen olmuş

Yuklamak : Uyumak, Karatay Türkçesi

Zatiberi : Öteden beri

Zımilaçi : Sık dikenlik

Zifona : Kapkara bulutlu, yağmurlu fırtına

Ziriks etmek : Açlıktan karnı zil çalmak

Zirlamak : Zırıldamak

Zirza : Kapı menteşesi

Zivori : Midye cinsi

Zoli : Kemik iliği

Zumzuklamak : Yumruklamak, dürtükleyip vurmak

Anasayfa

Rize